Kenmerkend voor het gebied zijn de vele landgoederen, herenhuizen en kastelen. Ze zijn aangelegd en gebouwd in de tijd dat welgestelden uit de stad zich een mooie plek konden veroorloven in een gebied dat niet alleen mooi was, maar ook in de winter nooit onder water stond. Later bleek het onderhoud van de meeste landgoederen een dure grap te worden. Daarom gingen sommige landgoedeigenaren over tot het aanbieden van (betaalde) attracties, zoals speeltuinen en uitkijktorens. Ook zijn er veel pannenkoekenhuizen. En zo werd het gebied zeer aantrekkelijk als bestemming voor schoolreisjes.

De Utrechtse Heuvelrug ligt grotendeels in Utrecht en sluit aan op het Gooi in Noord-Holland. In het grensgebied tussen beide provincies ligt een vlak gebied. In deze laagte van Peijenburg, met daarin de bossen rond Lage Vuursche, ligt het bekende pannenkoekendorp met de meeste pannenkoekenhuizen van Nederland. We vinden hier ook de huidige, streng beveiligde woonplek van prinses Beatrix, Drakensteyn. Een andere onderbreking in het heuvelgebied is de relatief smalle Darthuizer Poort, waar de weg tussen Maarsbergen en Leersum doorheen loopt.
Het hoogste punt is de 70 meter hoge Amerongse berg, die alleen met de mountainbike bereikbaar is. Er vlakbij ligt een interessante klim voor race- en tourfietsers: de Bergweg, tussen Overberg en Amerongen. Pittig, gemiddeld circa 6 procent stijging aan een stuk; de route wordt ook wel de Alpe d’Huez van Utrecht genoemd. De Grebbeberg, ten oosten van Rhenen, is wel steiler, maximaal 12 procent, maar de klim is korter dan die tegen de Amerongse berg.

Van Naarden, aan het Gooimeer, tot aan de Grebbeberg is het via de kortste route ongeveer 65 km fietsen. Maak je een rondje over de hele Heuvelrug en wil je ook een beetje leuk rijden, dan kom je al snel aan de 150 km. Dat is voor veel mensen op een dag misschien aan de royale kant, maar je kunt zoiets natuurlijk ook in een weekeinde doen en ergens een overnachting regelen. Dat kan zowel duur als op een goedkopere manier – bijvoorbeeld op een camping of in een B&B.
De Utrechtse Heuvelrug is uitstekend bereikbaar per trein. Een aantal stations kan prima als uitvalsbasis dienen om de fietstocht te starten. In het noorden is dat station Naarden-Bussum of Bussum-Zuid, in het midden zijn de stations Driebergen-Zeist, Maarn, Bilthoven of Den Dolder een goede keus, maar ook kun je goed starten vanuit de stations in Veenendaal of Rhenen. Station Hilversum kan natuurlijk ook, alleen moet je dan wel eerst een heel stuk Hilversum uit. Bij de stations Hilversum, Naarden-Bussum en Driebergen-Zeist zijn fietsen te huur.

De welbekende fietsknooppuntenkaart laat heel wat creativiteit toe. Op de Heuvelrug zijn er veel knooppunten. Met wat puzzelen is het mogelijk een route uit te zetten die bijna geheel door bossen en heidevelden loopt. De knooppunten zijn ook te vinden op de fietsrouteplanner van de Fietsersbond. De meeste fietspaden zijn redelijk tot goed, al laat de breedte soms te wensen over. Door gebrek aan geld en/of onderhoud, zowel bij de terreinbeheerders als de gemeenten waar de fietspaden zich bevinden, zijn er echter ook duidelijk mindere paden. Een aantal van deze slechte paden heeft de aandacht van de Fietsersbond. Zo vindt de Fietsersbond dat veelgebruikte routes, zoals die tussen Amerongen en Veenendaal, of tussen Driebergen en Maarn, verbeterd moeten worden. Idealiter zouden het eigenlijk betonfietspaden moeten worden, zoals je ze steeds vaker op de Veluwe tegenkomt. Beton is onderhoudsarm en hierdoor – op termijn – goedkoop. De Fietsersbond, afdeling Utrechtse Heuvelrug, zet zich in om in het gebied, waar fietsrecreatie toch een belangrijke rol speelt, fietspaden en -routes zo veel mogelijk te verbeteren.
Wij signaleren bijvoorbeeld dat huidige route tussen Driebergen en Maarn niet goed is. Het is een smal, kronkelig, soms onoverzichtelijk fietspad, en het is lang niet overal redelijk vlak. Er is wel een mooi uitzicht over de zandafgraving bij Maarn, maar de afdaling vanuit Maarn richting Driebergen is ronduit gevaarlijk. Bij duisternis is het fietspad zonder meer af te raden, tenzij je de weg heel goed kent. De Fietsersbond pleit voor een snellere fietsroute via de voormalige zandafgraving. Die is niet alleen korter; zo wordt ook de klim over de Maarnse Berg vermeden. Fiets bij duisternis vooralsnog beter via Doorn langs de hoofdweg. Het andere pad, via Austerlitz, is wel verbeterd, maar verdient nog altijd geen schoonheidsprijs. Ook het huidige pad tussen Veenendaal en Amerongen, een belangrijke verbinding, is slecht en smal, met gevaarlijke bermen.

Een nog te weinig bekend fietspad is het Let de Stigterpad. Dit pad werd enige jaren geleden met veel tamtam voor een deel aangelegd, maar het is nooit helemaal af gekomen. Sommige stukken zijn vanwege problemen met landeigenaren nooit aangelegd, terwijl de bewegwijzering verre van compleet is. Via de volgende link is de route terug te vinden. https://www.fietsknoop.nl/fietsknoop/route/1929351/Let-de-Stigterpad-Driebergen-Rhenen
Het Let de Stigterpad is wél leuk, omdat het bijna helemaal door de natuur loopt en vaak min of meer over de toppen van de heuvels voert. Het loopt van station Driebergen-Zeist naar Rhenen. De wegbedekking is een mengsel van fijn grind en leem met een grijsbruine kleur.

Op de Utrechtse Heuvelrug zijn een paar plekken die je beslist gezien moet hebben. Een ervan ligt in het Gooi: de Tafelberg bij Blaricum, met uitzichtpunt. Verder: het Spanderswoud met landgoed Bantam. De Gooise heide tussen Sint Janskerkhof en het Bluk (Laren) is prachtig, en je kunt de tocht via de bossen bij Let de Stigterpad vervolgen. Het fietspad vanaf Naarden, via Valkeveen langs de voormalige Zuiderzeekust naar Huizen is zeer aanbevelenswaardig.
Bij Soest heb je de Lange en Korte Duinen, prachtige zandverstuivingen, en bij Soesterberg heb je het Nationaal Militair Museum. Je kunt hier ook over het voormalige vliegveld Soesterberg fietsen. Een paar kilometer naar het zuiden kun je – dat is goed aangegeven – naar de gerestaureerde Pyramide van Austerlitz fietsen. Tegen betaling kun je deze (te voet) beklimmen.
Tussen Maarn en Doorn liggen de fraaie Kaapse bossen. Op het hoogste punt daar bevindt zich een uitkijktoren van Natuurmonumenten. Je komt boven de bomen uit. Toegang is gratis. Moeilijk te vinden, maar voorbijgangers weten wellicht waar deze precies is. Via een geasfalteerd zijweggetje iets voorbij een grote parkeerplaats, de Maarsbergseweg, oost van Doorn langs de provinciale weg, dat over de heuvel naar Maarsbergen leidt, kom je er tot vlakbij. Ga bij het hoogste punt maar eens op zoek, aan de linkerkant, ongeveer een halve kilometer het bos in lopen, eventueel met de fiets aan de hand. Je kunt natuurlijk je fiets ook bij het genoemde parkeerterrein aan het begin van de Maarsbergseweg, neerzetten. Het is dan ruim een kilometer lopen. Maar een fantastisch uitzicht is je beloning.
Voor de echte klimmers mag de Amerongse berg natuurlijk niet ontbreken, de kant richting Overberg is het mooist. Ook de weg tussen Veenendaal en Elst is een mooie klim; bijna op het hoogste punt is een zijweg, de Defensieweg, alleen voor de fiets in twee richtingen berijdbaar, met een paar heel mooie klimmetjes, een slingerweg over de heuvels richting Rhenen.
Het gebied van de oude zandafgraving bij Kwintelooijen is teruggegeven aan de natuur en ligt aan de oostflank van de Heuvelrug, net ten zuiden van Veenendaal. Je kunt daar, vanwege de steilte van de hellingen, het beste wandelen.
De Grebbeberg is een naar Nederlandse begrippen spectaculaire klim of afdaling, maar je kunt ook onderlangs, langs de Nederrijn. En je kunt vanaf het station Rhenen aan de oostelijke kant omhoog naast het spoor en dan een zijweg in richting de Laarsenberg en daar het fietspad volgen: dan kom je vlak langs de Grebbeberg. Trouwens… Ouwehands Dierenpark zit er vlakbij, en zo zul je wellicht besluiten om aan de Utrechtse Heuvelrug niet alleen een weekeinde maar een meerdaagse vakantie te wijden.

Mocht je de heuvels en bossen zat zijn, rond de Heuvelrug is vanaf de fiets nog veel meer moois te bekijken. De Eemvallei ten oosten van Huizen en Blaricum is een boomloze vlakte, maar als je naar het oosten fietst, kun je via het pontje over de Eem bij Eemdijk naar Spakenburg, het enige Utrechtse vissersdorp. Richting Amersfoort wordt de Eemvallei wat bossiger. Ten oosten en zuidoosten van Amersfoort, bij Achterveld, Scherpenzeel en Overberg zien we het bekende coulisselandschap met afwisselend oude boerderijen, akkerland en stukjes bos en heide. Dit gebied ligt duidelijk boven de zeespiegel en is goed vergelijkbaar met het landschap in Twente of in de Achterhoek. Het heet dan inmiddels de Gelderse Vallei. Je kunt via dit gebied naar de Veluwe, en dan is het geen wereldreis. Tussen Veenendaal, Wageningen en Rhenen ligt het zuidelijke deel van de Gelderse Vallei, het Binnenveld. Er staan minder bomen, maar er zijn een paar leuke weggetjes en waterlopen. Je hebt een mooi uitzicht over de heuvels van de Heuvelrug, maar ook die van de Veluwe. Vooral de Grebbeberg is zeer markant zichtbaar.
Ten zuiden van Rhenen kun je de Rijnbrug naar Kesteren over en een stuk door de Betuwe. Via een van de pontveren kun je de weg terug nemen. Je vindt die veren bij Elst, Amerongen, Wijk bij Duurstede en Culemborg. Vanuit Wijk bij Duurstede is een heel mooie tocht mogelijk richting Langbroek, Werkhoven en ’t Goy en Houten, door het gebied van de Langbroekerwetering, en desgewenst terug naar de Heuvelrug. Kenmerkend voor dit gebied zijn de vele kleine landgoederen en kastelen en kasteeltjes. Het gebied wordt daarom de Stichtse Lustwarande genoemd. Hier buiten vind je veel fruitboomgaarden, prachtig als deze in het voorjaar in bloei staan.
Ook de fietsroute vanuit Utrecht langs de Vecht is bijzonder fraai, je kunt dit combineren met een tocht in het gebied van de Loosdrechtse en Ankeveense plassen. Maar om dit allemaal te befietsen heb je wel een heel goede conditie nodig, of je maakt er gewoon een complete vakantie van!
Kom dus fietsen in en om de Utrechtse Heuvelrug! Want we hebben nog niet eens alles genoemd…